جمهوری اسلامی ایرانسیاستیادداشت راهبردی

آسیب‎شناسی مدیریت انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم

انتخابات دوازدهمین دوره ریاست جمهوری و پنجمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا، و مشارکت بالغ بر ۴۱ میلیون نفر از واجدین در انتخابات، برگ زرین دیگری در حیات سیاسی جمهوری اسلامی ایران بود. به لحاظ تعداد رأی‎دهنگان، در این انتخابات بیشترین تعداد رأی به صندوق‎ها ریخته شد. هرچند از نظر سطح مشارکت، این انتخابات بالاترین رکورد مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری را حائز نشد، اما انتخابات ۲۹ اردیبهشت ۹۶ به لحاظ بیشترین تعداد شرکت‎کنندگان در انتخابات، یک رکورد بود. این انتخابات فارغ از دستاوردهای ارزنده‎ای که برای مردم و نظام جمهوری اسلامی ایران در بر داشت از جنبه مدیریت انتخابات با مسائلی همراه بود که شایسته است در انتخابات‎های آتی با توجه به انعکاس بین‎المللی انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران سازوکارهایی برای مدیریت این مسائل اندیشیده شود. ذیلاً به برخی از این مسائل می‎پردازیم:

الف: ثبت نام‎ گسترده نامزدهای انتخاباتی

در دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری شاهد ثبت رکورد بیشترین تعداد نام‎نویسی کاندایداهای ریاست جمهوری بودیم. در این دوره ۱۶۳۶ نفر در انتخابات ثبت‎نام کردند. این درحالی است که در سال ۱۳۹۲ تعداد ثبت نام کنندگان ۶۸۶ نفر بود. در تحلیل وضعیت پیش آمده برخی این حضور را نمایشی برای جلب توجه می‎دانند. افرادی که به نوعی در پی دیده شدن هستند، انتخابات و حضور در وزارت کشور مقابل دوربین خبرنگاران را فرصتی برای خود می‎بینند. برخی دیگر نیز با گلایه از قوانین انتخابات ایران و مقایسه آن با سایر کشورها، دلیل این حضور بی‌حد و مرز را در ضعف قوانین انتخاباتی جستجو می‎کنند.

عده‎ای دیگر نیز با استناد به ضعف تاریخی تحزب در ایران، معتقدند اگر نامزدها از سوی احزاب معرفی شوند، انتخابات فردمحور و شخصی نخواهد شد و به تبع آن هر فردی به خود اجازه شرکت در انتخابات را نخواهد داد. چراکه افراد برای شرکت در انتخابات نیازمند عبور از کانال ها و مجاری خاصی هستند. همچنین بسیاری از این کاندیداها با استفاده از تریبون ثبت نام، مسائل و مشکلات فردی، صنفی یا منطقه‎ای خود را منعکس می‎کنند. فارغ از هر دلیلی که بتوان برای این موضوع ارائه کرد ضرورت دارد تا انتخابات آینده این موضوع رفع شود چراکه ثبت نام این تعداد افراد و در نهایت عدم تأیید صلاحیت آنها هزینه سنگینی را بر اعتبار و پرستیژ بین‎المللی جمهوری اسلامی ایران و طرح دعاوی حقوق‎بشری علیه آن به دنبال دارد.

راه‎های مختلفی را برای این موضوع می‎توان پیشنهاد کرد. در کشورهایی همچون فرانسه برای جلوگیری از کاندیداتوری توده‌وار، راهکار ۵۰۰ امضا یا پَرِنَژ parrainage  پیش‎بینی شده است که مطابق این سیستم اگر کاندیدایی مورد تأیید ۵۰۰ نماینده از مجالس فرانسه قرار بگیرد، شورای قانون اساسی فرانسه مکلف است کاندیداتوری وی را تأیید کند. در برخی کشورها کسانی که ثبت نام می‎کنند مبالغی را باید برای ثبت نام بپردازند. یا در برخی کشورها شرایط ویژه‎ای را برای ثبت نام کاندیداها تعیین می‎کنند که مانع از ثبت نام توده‎وار می‌شود. در هر صورت می‎توان قوانین ثبت نام کاندیداها را به گونه‎ای مورد بازبینی قرار داد که دیگر شاهد تکرار این مسئله نباشیم.

ب: نابسامانی در تبلیغات انتخاباتی

 معضل دیگری که در انتخابات‎های گذشته همواره وجود داشته و در انتخابات اخیر نیز به چشم می‎خورد نابسامانی در تبلیغات انتخاباتی است. پس از ۴ دهه برگزاری انتخابات در کشور، و بروز تحولات جدید در عرصه ارتباطات، تبلیغات انتخاباتی نیازمند بازاندیشی و سامان‌دهی جدید است. در انتخابات اخیر در کنار بهره‌گیری از فضای مجازی و امکانات رسانه‎ای کشور به عنوان مهم‎ترین و تأثیرگذارترین روش‌های جلب آرای مردم، تبلیغات به روش سنتی و در قابل چاپ بنر، عکس و کارت و شبنامه و … در حجم بسیار گسترده‎ای در شهرها و حتی روستاهای کشورمان صورت گرفت که جدا از زشت کردن چهره شهرها، هزینه سنگین چاپ این مطالب و پیامدهای منفی زیست محیطی آن، باید هزینه و انرژی فراوانی برای پاکسازی شهرها صرف شود. ضرورت دارد در کنار فرهنگ‎سازی برای اصلاح این روند، دستگاه‌های ذیربط تدابیر ویژه‎ تشویقی و بازدارنده‎ای را برای انتخابات‎های آتی بیندیشند.

ج: نابسامانی در ساختارهای اجرایی و نظارتی

ظهور برخی از چالش‎ها در انتخابات ایران ناشی از نقشی است که متغیر مدیریت انتخابات در فرایند برگزاری و اجرای انتخابات دارد و اعمال تغییرات  در چگونگی اجرای انتخابات می‎تواند در رفع بخشی از چالش‎ها و آسیب‎های برگزاری انتخابات مؤثر واقع شود. براساس قانون، وظیفه برگزاری انتخابات برعهده وزارت کشور است از سوی دیگر وظیفه نظارت بر انتخابات برعهده شورای نگهبان است که توسط هیأت‎های نظارت صورت می‎گیرد.

دو گانگی موجود در این زمینه عملاً مشکلاتی را در روند برگزاری انتخابات ایجاد می‎کند. وزارت کشور به عنوان مسئول برگزاری انتخابات با محدودیت‎های زیادی مواجه است. به عنوان مثال، دعوت از معتمدان محلی که وظیفه ذاتی فرمانداران است به تدریج به ناظران انتخابات محول شده و تقریباً معتمدان براساس سلایق ناظران انتخاب می‎شوند. از این نظر برای رفع این شبهه نیز قانونگذاران در مجلس باید صریح و روشن مصادیق معتمدان و نقش آنان را تبیین کنند. 

د: برگزاری انتخابات به صورت سنتی و پرهیز از سنت‎شکنی چهار دهه‎ای

یکی از مشکلاتی که در انتخابات اخیر بروز و ظهور یافت کندی فرایند اخذ رأی از مردم بود به نوعی که باعث تشکیل صف‎های طولانی و معطلی چند ساعته مردم برای دادن رأی شد. درنهایت بر اساس روایت‎های مختلفی که صورت گرفت اعلام شد بین ۱ تا ۴ میلیون نفر از مردم با توجه به اتمام ساعت رأی‎گیری نتوانستند رأی بدهند. یکی از مهم‎ترین راه‎کارها برای پیشگیری از این معضل در انتخابات‎های آینده، بسیج امکانات و عزم جدی دست‎اندرکاران ذی‎ربط برای برگزاری انتخابات به صورت الکترونیک است.

مزایای برگزاری انتخابات به صورت الکترونیکی کاملاً مشخص است و در نهایت نیز برای انتخابات‎های آینده گریزی از آن نیست. از جمله مزایای برگزاری الکترونیکی انتخابات را می‎توان بالا بردن درصد مشارکت مردم در انتخابات، صرفه‌جویی در وقت مردم، کاهش هزینه‌های اجرایی انتخابات سنتی، آسان و به موقع بودن شمارش آرا و اعلان نتایج درست در زمان رای‌گیری دانست. در کنار بحث الکترونیکی کردن انتخابات، می‎بایست از پیش از برگزاری انتخابات تدابیری چون آماده کردن صندوق‎های سیار اضطراری برای حوزه‎هایی که با استقبال بیشتری از سوی مردم روبه رو می‎شوند یا اتخاذ تدابیری برای اخذ رأی تمام کسانی که در حوزه‎های رأی‎گیری  حاضر هستند، اندیشیده شود.

ص: بی‎توجهی به ارزیابی بی‎طرفانه عملکرد دستاندردکاران اجرایی و نظارتی انتخابات

عملیات انتخابات را می‎توان مجموعه تمهیدات، سازوکارها، اقدامات و رویه‎ها و فنونی دانست که فرایند انتخابات را از نخستین  مرحله شروع  آن یعنی ابلاغ تصمیم برگزاری انتخابات از سوی مقامات ذیصلاح به مجری یا مجریان و ذینفعان تا آخرین مرحله آن که اقدامات بعد از انتخابات است در نظر گرفت. در قوانین انتخابات ایران مراحل بعد از انتخابات که شامل ارزیابی اقدامات صورت گرفته و شناسایی آسیب‎های موجود و اقدام به رفع آنها برای انتخابات آینده است وجود ندارد. نقیصه‎ای که شایسته است به نحو مقتضی مرتفع شود. در این راستا می‎توان هیأتی از نیروهای متخصص در موضوع مطالعات را پس از انتخابات مشخص کرد تا با بررسی اشکلات و آسیب‎ها در روند انتخابات برگزار شده راهکارهای لازم را برای رفع این نواقص به مدیران انتخاباتی کشور ارائه کنند تا در انتخابات آتی برای رفع آن اقدام کنند.

سید مسعود موسوی عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا