آسیای غربیآمریکاامنیتامنیت منطقه‌ایجمهوری اسلامی ایرانمنطقه‌ایهسته‌اییادداشت راهبردی

سفر نتانیاهو به آمریکا؛ تلاش برای احیای دوره قبل از برجام

بنیامین نتانیاهو نخست‏‌وزیر رژیم صهیونیستی در روزهای اخیر، به واشنگتن سفر کرد و با رئیس جمهور این کشور دیدار داشت. وی علاوه بر دیدار با دونالد ترامپ، در اجلاس سالانه آیپک سخنرانی کرد. بیشترین تمرکز اظهارات نتانیاهو، حضور جمهوری اسلامی در سوریه، خروج از توافق هسته‌‏ای و وضعیت موشکی ایران بود. این نوشتار با تشریح اهداف سفر مذکور، این فرض را مطرح می‌‏کند که حزب حاکم در اسرائیل، در تلاش است راهبرد خود در دوره قبل از توافق هسته‌‏ای را با تمرکز بر موضوعاتی همچون فعالیت‏‌های منطقه‌‏ای ایران و نیز قابلیت‏‌های موشکی کشورمان، یک بار دیگر پیاده نماید. اسرائیل در دوره قبل از توافق هسته‏‌ای، راهبرد سه مرحله‌‏ای خود مبنی بر انزواسازی جمهوری اسلامی، دستیابی به اجماع اکثریتی علیه کشور و در نهایت حمله محدود نظامی از سوی آمریکا به ایران را در دستور کار قرار داده بود. سیاست‏‌های خصمانه دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا علیه تهران و همسویی کشورهای عربی با اسرائیل، ستون‏‌های اصلی بازی جدید نتانیاهو را تشکیل می‏‌دهند. در این میان ساماندهی به اوضاع متشنج داخلی و بهبود موقعیت نتانیاهو در افکار عمومی داخلی اسرائیل از جمله اهداف دیگری است که نخست وزیر این رژیم را به تکاپو واداشته است.

حضور در آمریکا؛ راهی برای فرار از بحران‏‌های داخلی

در حالی که در ماه‏‌های گذشته، انتقال سفارت آمریکا از تل‏آویو به بیت‌‏المقدس و نیز انتشار اخبار مربوط به معامله قرن، جانبداری قاطع کاخ سفید از اسرائیل را نشان داد، بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی در اواسط اسفند به آمریکا سفر و ضمن دیدار با رئیس جمهور این کشور، در گردهمایی سالانه کمیته امور عمومی آمریکا- اسرائیل (آیپک)، سخنرانی کرد. سفر نخست‌‏وزیر رژیم صهیونیستی در حالی صورت گرفت که اعتراضات ساکنان سرزمین‏‌های اشغالی نسبت به وی و خانواده‏اش به اتهام فساد مالی در هفته‏‌های گذشته به اوج رسیده است. بازجویی‏‌های متعدد از نخست‏‌وزیر این رژیم و نیز تظاهرات گسترده علیه جرائم وی، در حالی است که نتانیاهو تلاش دارد با انتساب فضای متشنج و مخالف خود به احزاب چپ، آخرین تلاش‏‌های خود را برای حفظ قدرت به کار برد.

علاوه بر اعتراضات، بحران سیاسی نیز مسئله دیگری است که گریبان‏گیر حزب لیکود به رهبری نتانیاهو شده به گونه‌‏ای که احتمال فروپاشی ائتلاف کنونی، در پی تهدید احزاب مذهبی (اولترا ارتدوکس) برای خروج از ائتلاف، افزایش یافته است. احزاب مذهبی اعلام کرده‏‌اند در صورتی که پیش‌‏نویس معافیت طلاب یهودی از برخی امور همچون سربازی، در دولت به تصویب نرسد، از ائتلاف خارج خواهند شد. در صورتی که دولت ائتلافی، سقوط کند، انتخابات زودهنگام کنست برگزار خواهد شد و احزاب، قبل از موعد مقرر به رقابت با یکدیگر می‏‌پردازند. هرچند در این شرایط، حزب لیکود به عنوان حزب حاکم در اسرائیل و نخست‌‏وزیر به عنوان رهبر این حزب، از قدرت ساقط خواهد شد اما به نظر می‌‏رسد نتانیاهو از فروپاشی ائتلاف کنونی و انتخابات مجدد، چندان ناخشنود نباشد زیرا این رویداد، غائله استعفای اجباری و برکناری وی به دلیل اتهامات مالی را پایان می‏‌دهد.

به رغم اوضاع نابسامان داخلی، نتانیاهو و همسرش به واشنگتن سفر کردند تا از سویی نشان دهند که این بحران‏ها را کم ‏اهمیت می‏‌شمارند و از سوی دیگر، اعتبار از دست ‏رفته در داخل سرزمین‏‌های اشغالی را از طریق حاتم‏ بخشی‏‌های ترامپ در مورد حقوق فلسطینی‏‌ها و نیز اعمال فشار بیشتر بر ایران تا حدودی بازیابند. نخست‏‌وزیر رژیم صهیونیستی بر این امر آگاه است که موفقیت وی در اعمال فشارهای بیشتر بر ایران از سوی آمریکا و نیز همسوسازی اروپایی‏‌ها با خود در این رابطه، وضعیت افکار عمومی داخلی را نسبت به وی بهبود خواهد بخشید.

 موانع اجماع علیه حضور نظامی ایران در سوریه

نتانیاهو در دیدار با ترامپ در واشنگتن ادعا کرد: «چنانچه بخواهم بزرگترین چالش پیش روی دو کشور و نیز همسایگان عربمان را بگویم، می‌توانم در یک لغت خلاصه کنم: ایران». وی همچون ماه‌‏های گذشته، ایران را به گسترش دایره نفوذ خود در مرزهای سرزمین‏‌های اشغالی، متهم کرد و مدعی شد که ایران سوریه را حیاط خلوت خود دانسته و هدف قراردادن اسرائیل از خاک این کشور را در سر دارد. وی همچنین در اجلاس سالانه آیپک بر دو محور اساسی تأکید کرد: نخست توافق هسته‏‌ای و دوم؛ حضور نظامی ایران در سوریه. وی ادعا کرد: «ایران در حال حاضر به دنبال ایجاد پایگاه‌های نظامی خود در سوریه است. ایران می‌‏خواهد کریدور زمینی از تهران تا طرطوس و دریای مدیترانه کشیده و نیروی هوایی و دریایی خود را به سوریه منتقل کند تا دسترسی بیشتری به اسرائیل داشته باشد و نیز امکانی برای ارتقای دقت موشکی خود در سوریه و لبنان ایجاد کند. ما اجازه چنین اتفاقی را نخواهیم داد و ایران را متوقف خواهیم کرد».

ادعاهای نخست‌‏وزیر رژیم صهیونیستی و نیز سایر مقامات این رژیم علیه حضور ایران در سوریه، پس از پیروزی‏‌های ایران و حزب‌‏الله مقابل داعش و برتری بشار اسد نسبت به گروه‏‌های تروریستی و نیز رقبای داخلی، گسترش یافت. ادعای اسرائیلی‏‌ها مبنی بر  اینکه ایران در تلاش است تا «کریدور زمینی» میان خاک خود با عراق، سوریه و لبنان ایجاد کند، در اظهارات مختلف مقامات این رژیم بارها تکرار شده است. اسرائیلی‏‌ها نسبت به حضور ایران در سوریه و تداوم اتحاد با حزب‏‌الله و بشار اسد و تقویت آنچه آنها «حزب‏‌الله‏‌ستان» می‏‌نامند، بارها هشدار داده‌‏اند. اما نکته مهم آنجاست تلاش نخست‏‌وزیر رژیم صهیونیستی برای همسوکردن دیگر کشورها در مورد حضور ایران در سوریه و نیز ادعای حمله قریب‏‌الوقوع به سرزمین‌‏های اشغالی، با موانع و مشکلات زیادی ربرو است. نه تنها مخاطبان نتانیاهو اعم از آمریکا و اروپا، بلکه خود مقامات این رژیم نیز اظهارات این چنینی را باور ندارند. در واقع تلاش نتانیاهو برای امنیتی‌‏کردن مسئله حضور ایران در سوریه و در معرض تهدیدبودن اسرائیل، با معادلات و مناسبات حاکم در سوریه کاملاً در تضاد است و تجربه چند سال گذشته حضور ایران در این منطقه این امر را به اثبات رسانیده است.

بر اساس معادلات حاکم بر سوریه، اتحاد ایران، روسیه و حزب‏‌الله در شرایطی به پیش می‌‏رود که هر کدام از طرف‏‌ها متعهد به رعایت برخی محدودیت‏ها هستند. در این میان، مسکو بارها در برابر اسرائیلی‌‏ها متعهد شده است که حضور ایران در سوریه، برای مقابله با معارضان بشار اسد در این کشور بوده و رویارویی با اسرائیل از خاک سوریه، مورد نظر ایران نیست. این مسئله در دیدارهای چندین و چند باره مقامات صهیونیستی با ولادیمیر پوتین، مورد تأکید قرار گرفته است. حتی تل‏آویو در این رابطه، پا را فراتر گذاشته و انتقال تسلیحات به حزب‏‌الله را نیز خط قرمز خود اعلام کرده است و حملات چندین ‏باره خود به سوریه را با این بهانه توجیه کرده است. سکوت نسبی روسیه در قبال این حملات، نشانه آشکاری از تعهد مسکو در قبال نگرانی‏‌های اسرائیل بوده است. با این شرایط و با وجود حضور روسیه در سوریه و نیز اتحاد کنونی بین مسکو و تهران، ادعای اسرائیلی‏‌ها مبنی بر حمله ایران به سرزمین‌‏های اشغالی، ادعای پذیرفتنی و قابل توجه نخواهد بود. ضمن اینکه ایران به خوبی بر این امر واقف است که در موقعیت کنونی بازشدن جبهه جدید در سوریه و جنگ محدود یا گسترده با اسرائیل، به نفع نیروهای مقاومت نیست. در نتیجه با هوشمندی از هر گونه بهانه‌‏تراشی اسرائیلی‏‌ها و برخورد حساسیت‏‌زا با این رژیم خودداری کرده و با خویشتن‏‌داری‏‌های به جا، مانع از دستیابی اسرائیل به هدف خود مبنی بر حملات گسترده به مواضع مقاومت در سوریه شده است. در کنفرانس هرتزلیای ۲۰۱۶، حمله گسترده به مواضع حزب‏‌الله در خاک سوریه، یکی از پیروزی‏های این رژیم، برآورد شد.

از این رو می‏توان گفت که اسرائیل به رغم اطمینان از راهبرد ایران در سوریه، برای آسودگی خاطر خود از مرزهای شمالی، در حال حاضر به دنبال دو هدف مهم است: نخست اینکه آمریکا و روسیه با خواست این رژیم مبنی بر خروج ایران از سوریه همسو شده و برنامه‌‏ها و موانعی را برای حضور بلندمدت ایران در سوریه وضع کنند. دوم؛ در توافقات فیمابین میان طرف‏‌هایی که در سوریه حضور دارند، حفظ فاصله نیروهای ایران و حزب‏‌الله از مرزهای سرزمین‏‌های اشغالی و مواضع آن به ویژه بلندی‏‌های جولان، منطبق با آنچه  اسرائیلی‏‌ها در نظر دارند، به عنوان یکی از مفاد توافق، قید شود. اسرائیل در خلال توافق پوتین و ترامپ در نشست گروه ۲۰، خواهان فاصله ۲۰ کیلومتری نیروهای ایران و حزب‏‌الله با مواضع اسرائیل در بلندی‏‌های جولان بود؛ خواستی که مورد پذیرش مسکو واقع نشد. با توجه به موارد فوق، اظهارات نتانیاهو در مورد حضور نظامی ایران در سوریه و حمله قریب‏‌الوقوع به این رژیم، نمی‌‏تواند اجماع کشورهای دیگر را به دنبال داشته است.

 شکست راهبرد اسرائیل برای بازگشت ایران به دوره قبل از برجام

علاوه بر ناکامی اسرائیلی‏‌ها در دستیابی به اجماع علیه حضور نظامی ایران در سوریه، به دو دلیل دیگر، راهبرد اسرائیل برای بازگشت ایران به دوره قبل از برجام، به نتیجه نخواهد پیوست: نخست آنکه افرادی که در حال حاضر طلایه‏‌دار لغو برجام هستند، از نظر جامعه بین‌‏المللی قابل اعتماد و اعتبار نیستند. نتانیاهو که در محافل مختلف، بارها بر دشمنی با ایران و نمایش‌‏های مختلف ضدایرانی معروف است، با اتهامات گسترده‏‌ای روبروست که مشروعیت وی را در داخل رژیم صهیونیستی نیز با چالش مواجه کرده است. ضمن اینکه انعطاف‌‏ناپذیری و یکه‏‌تازی وی در قبال راه‌‏حل دو دولتی و حقوق فلسطینی‏‌ها، اظهارات وی را به ویژه در قبال اروپاییان بیش از پیش از اعتبار ساقط کرده است. دونالد ترامپ نیز از جمله سیاستمدارانی است که کشورهای اروپایی به جای خط‏‌مشی‏‌گرفتن از وی، از اقدامات غیرمترقبه و غیردوراندیشانه‌‏اش پرهیز می‌‏کنند و تلاش دارند وی را کنترل و از برخی اقدامات بر حذر دارند. ضمن اینکه برخی مباحث همچون انتقال سفارت و شناسایی بیت‏‌المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل، نه تنها بر یک‏جانبه‏‌نگری رئیس جمهور آمریکا در قبال اسرائیل، تأکید دارد، بلکه نشان داده است که وی قادر به ساماندهی مشکلات، آشوب‏‌ها و ناامنی‏‌های جهان، چه در فلسطین و چه در ایران نخواهد بود. ضمن اینکه همسویی با آمریکا و اسرائیل در قبال برجام علیه ایران، با توجه به تلاش‌‏های اروپا در دستیابی به توافق هسته‏‌ای، به معنای بی‏‌اعتباری نقش آن در عرصه بین‌‏المللی خواهد بود؛ امری که با تمایل اروپا برای حضور بیشتر و ارتقای جایگاه در مسائل بین‏‌الملل در تضاد است.

دوم؛ اسرائیل و آمریکا توانسته‌‏اند موانع قابل توجهی را بر سر راه ایران در فضای بین‌‏المللی ایجاد کنند. روابط کج‏دار و مریز با اروپا، کاهش سرمایه‌‏گذاری خارجی بر خلاف آنچه ایران در دوره پسابرجام پیش‏‌بینی می‏‌کرد، دردسرهایی که برای حفظ برجام، بر ایران متحمل شده است، تداوم تنش با کشورهای منطقه به ویژه عربستان و همچنین حساسیت‏‌زایی بر سر مسئله موشکی؛ حاصل تلاش‏‌های اسرائیل و آمریکا در دو سال اخیر است. با این حال روابط ایران بر خلاف دوره قبل از توافق، همچنان با کشورهای اروپایی پابرجاست. این مسئله که اروپا در مقطع کنونی به دنبال قطع روابط با ایران و یا انزوای ایران باشد، امری سطحی‏‌نگرانه و غیرقابل تصور است. ضمن اینکه دیپلماسی قوی ایران در چند سال اخیر به خوبی نشان داده است که پا به پای مانع ‏تراشی‌‏های خصمانه اسرائیل و آمریکا، فعالیت داشته و تلاش کرده است با حضور مؤثر از هر گونه خلاء وجودی ایران در فضای بین‏‌المللی، ممانعت به عمل آورد.

سوم؛ اسرائیل قادر به اقدام نظامی مستقیم علیه ایران نیست زیرا برآورد دقیقی از هزینه‏‌های احتمالی آن ندارد. این رژیم همچون برخی کشورهای عربی،  به دنبال تحریک و تشویق آمریکا برای حمله نظامی بوده و در تلاش است از اقدام نظامی آمریکا علیه ایران، برای خود سواری مجانی بگیرد. با این حال این امر در حال حاضر شدنی نیست زیرا حمله نظامی نیاز به مقدماتی همچون اجماع علیه ایران دارد که همان گونه که گفته شد، این امر در حال حاضر قابل دسترس نیست. علاوه بر این، آمریکا در شرایط فعلی انگیزه‏‌ای برای اقدام نظامی علیه ایران ندارد. گفته می‏‌شود یکی از دلایلی که نتانیاهو را برای سفر به واشینگتن و دیدار با ترامپ، تشویق کرد، شائبه موافقت آمریکا با حضور ایران در سوریه تا نابودی کامل گروه‏‌های تروریستی است. اگر گزاره فوق صادق باشد، حاکی از آن است که حتی آمریکای ترامپ نیز به رغم دشمنی، آشکارا به حضور موثر ایران در کنترل گروه‌های تروریستی در منطقه باور دارد. همکاری غیرمستقیم با نیروهای ایرانی در عراق و حتی برخی هماهنگی‌‏های باواسطه در سوریه، شواهدی معتبر برای این ادعاست.

در مجموع به نظر می‏رسد این رژیم در دو گام انزواسازی و نیز دستیابی به اجماع علیه ایران، با موانع بسیاری مواجه است؛ ضمن اینکه، حمله نظامی به خاک ایران حتی به صورت محدود در مقطع کنونی، منتفی است با این حال حمله به مواضع کشورمان خارج از خاک ایران به ویژه در سوریه از سوی اسرائیل، همچنان گزینه‏‌ای قابل توجه است که ضرورت آمادگی، هوشیاری و تدوین برنامه‏‌ای مؤثر برای پیشگیری و مواجهه با آن را ایجاب می‏‌کند. در عرصه دیپلماتیک نیز نباید تلاش‌های نتانیاهو در آمریکا در خصوص برسازی ایران به عنوان یک بازیگر بی‌ثبات‌ساز در منطقه و جهان را نادیده گرفت. در عرصه داخلی آمریکا و صحنه سیاسی منطقه خاورمیانه ظرفیت‌های مناسبی برای همراهی با این تلاش‌ها وجود دارد. تقاطع این تلاش‌ها می‌تواند فضای بین‌المللی را به ضرر ایران تغییر دهد. هوشمندی در سیاست خارجی ایران به ویژه در محیط راهبردی و قدرت‌های بزرگ فرامنطقه‌ای برای عبور از این مرحله ضروری است. جمهوری اسلامی ایران‌ نباید اجازه دهد که پیام دشمنان آن در نزد جامعه بین‌‌المللی متقاعدکننده جلوه کند.

دکتر وحیده احمدی- عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا