مشارکت مطالبه محور اهل سنت در دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری

موقعیت جغرافیایی مطلق و نسبی ایران به گونه‌ای است که طی تاریخ خود پذیرای تنوع سرزمینی و فرهنگی بوده است. با شکل‌گیری دولت مدرن در ایران در فرایند کوشش برای تقویت همبستگی ملی و پیوستگی سرزمینی تشیع به عنوان مذهب بیشینه ایرانیان نقش بنیادی داشت. با این حال، تنوع و زبان و مذهب در ایران یکی از کدهای ژئوپلیتیک کشورمان برای حضور نیروهای مداخله‏‌گر منطقه و فرامنطقه‌‏ای طی یک صد سال اخیر بوده است.

داده‌های چند سال اخیر گویای آن است برخی کشورهای منطقه‌ای به حمایت جدی از آن جریان‌های ناحیه‏‌گرای قومی روی آورده‏‌اند که این اقدام در به شهادت رساندن مرزبان کشور در جنوب خاوری و شمال باختری که عمده ساکنان آن نواحی اهل سنت هستند نقش جدی داشته است. از این رو، کوشش برای پیوند روزافزون آن بخش از پاره‏‌های ملت که ناهمگون در مذهب با اکثریت هستند نقش جدی در امنیت و ثبات کشور ایفا می‏‌کند. امروزه دولت‌های ملی با پذیرش تنوع فرهنگی و قومی در قالب سازوکارهای نوین مشارکتی به استواری پیوندها و همگونی‏‌ها می‏‌پردازند تا افزایش وفاداری آن‌ها به دولت مرکزی تقویت ‌شود.

بر بنیاد برخی برآوردها جمعیت اهل سنت ایران جدا از زبان، محل استقرار جغرافیایی و سنت‌ها و آیین‌ها نزدیک به ۱۰ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‏‌دهند. در این میان، بیشینه ترکمن‏‌ها در شمال خاوری، بلوچ‏‌ها در خاور و نزدیک به نیمی از کردها در باختر و شمال باختری کشور اهل سنت هستند. جماعت اهل سنت ایران از فقه واحدی پیروی نمی‏‌کنند. شیعه‌محور بودن انقلاب اسلامی و نیز نظام و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به شیوه بیان مطالبات آنها رفتار سیاسی خاصی بخشیده‏ است. این بخش از جمعیت کشور عموماً در حاشیه تحولات سیاسی قرار داشته‌‏اند و رفتار سیاسی آنها با نوسان‏‌هایی همراه بوده است. با وجود این، جامعه اهل سنت همواره خواهان مشارکت بیشتر در ارکان مدیریت سطوح کلان- خرد و اجرایی- ستادی کشور به ویژه قوه مجریه بوده‌‏اند. به نظر می‏‌رسد قوه مجریه از توان مناسبی برای تسهیل حضور آنها در مصادر اجرایی و اداری برخوردار است.

داده‏‌های موجود گویای آن است که در استان‏هایی که اهل سنت در اکثریت قرار دارند یا جمعیت قابل توجهی از آنها اهل سنت هستند میزان و درصد مشارکت در دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری بالا بود و برای نمونه در استان سیستان و بلوچستان بیش از ۲ میلیون و ۷۷۵ هزار نفر یعنی ۷۵٫۴۴ مردم پای صندوق‌های رأی حضور یافتند. در گلستان بیش از یک میلیون و ۷ هزار نفر یعنی۷۸٫۷ مردم، در کردستان بیش از۶۹۴ هزار نفر یعنی ۶۰ درصد بود. واکاوی داده‏‌های آماری موجود نشان می‏‌دهد که آن گروه از افراد و جریان‏‌های سیاسی که گرایش معتدل‏تری در حوزه مذهب اهل سنت داشته‏‌اند از اقبال گسترده‌‏تری برخوردار شده‌‏اند.

پس طبیعی می‏نمود که حسن روحانی که پایگاه اصلی رأی‏ آوری آن را اصلاح‌طلبان تشکیل می‏‌دهند نسبت به ابراهیم رئیسی از اقبال بیشتری برخوردار باشد آنچنان که در بیانیه شورای راهبردی اهل سنت ایران نیز بازتاب یافت. هر چند آمار دقیقی از اهل سنت در کشور موجود نیست اما با توجه به پشتیبانی غالب روحانیون اهل سنت سراسر کشور که از نفوذ بالایی نیز برخوردار هستند عمده آراء آنها به سود حسن روحانی به صندوق ریخته شد. به یاد داشته باشیم که پراکنش اهل سنت ایران صرفاً در نواحی مرزی نیست. از این رو، حضور آنها در پای صندوق آراء پایگاه رأی‏‌آوری بالایی برای هریک از نامزدها می‏‌آفریند. وزن بالای این حضور زمانی در هماوردی دو رقیب اصلی آنگاه آشکار می‏‌شود که این آراء از حسن روحانی به سود ابراهیم رئیسی به صندوق‏های رأی داده می‏‌شد.

گزارش‌های موجود گویای آن است که انتخاب یک دیپلمات اهل سنت در دولت یازدهم به عنوان سفیر فوق‌العاده و نماینده تام الاختیار جمهوری اسلامی ایران در ویتنام، کاهش رویکردهای امنیتی در نواحی سنی‌نشین به رغم کوشش آشکار و پنهان کشورهای مداخله‌گر و تعیین دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های قومی و مذهبی با استقبال خوب اهل سنت ایران همراه بود. از این رو، طبیعی است که اهل سنت ایران حضور گسترده و جهت‏‌دار در انتخابات داشته باشد. بی‏گمان، زمینه‏‌سازی برای حضور بیشتر اهل سنت در زیر مجموعه قوه مجریه که ظرفیت‏هایی بالایی نیز دارد در تقویت همبستگی ملی، پیوستگی سرزمینی و بی اثرسازی مداخله بیگانگان نقش تعیین‌کننده‌‏ای خواهد داشت.

دکتر مراد کاویانی‌راد عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی