آشفتگی آراء زادبومی در دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری

داده‏‌های آماری انتخابات ریاست جمهوری نشان می‏‌دهند که مقوله زادبوم در پیروزی و ایجاد حوزه نفوذ و پایگاه رأی‌‏آوری فرد داوطلب ریاست جمهوری نقش دارد. بدین معنا که بیشتر رأی‏‌دهندگان به دلیل نوعی قرابت هویتی، تعلق مکانی و تعصب محلی‏‌گرایی و چه بسا منافع کوتاه‌مدت یا بلندمدت به نامزد هم هویت خود رأی می‏‌دهند. هر چند در همه دوره‌های انتخابات ریاست جمهوری آراء زادبومی کمابیش نمود داشته است اما اوج این وضعیت در دور نخست نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری کشور آشکارا تأثیر جستار زادبوم و ناحیه‏‌گرایی را در انتخابات ریاست جمهوری نشان داد. متن حاضر در پی آن است که وزن آراء زادبومی را در این دوره از انتخابات ریاست جمهوری نشان دهد.

دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران با حضور ۷۰ درصدی و واجدان حق رأی در روز جمعه ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۶ برگزار شد. نتیجه رسمی این دوره از انتخابات با پیروزی دوباره حسن روحانی در قالب کسب ۵۷ درصد آرا به پایان رسید. این دوره از انتخابات در حالی به روز نهایی نزدیک می‏شد که کوشش شش نامزد دست کم از مناظره دوم به بعد به سوی نوعی ائتلاف و انصراف نامزدها پیش رفت.

اسحاق جهانگیری نامزد اصلاح‌‏طلب با خاستگاه شهرستان سیرجان در استان کرمان که از همان آغاز اعلام شد وی گزینه‌ پوششی و ضربه‌گیر برای حمایت از روحانی در انتخابات است. همانگونه که از پیش نیز مشخص بود وی در قالب یک بیانیه انصراف خود را از انتخابات اعلام کرد. جهانگیری در قالب این بیانیه ضمن اعلام کناره‏‌گیری از نامزدی ریاست جمهوری از ملت ایران دعوت کرد تا با مشارکت گسترده در انتخابات ریاست جمهوری از حسن روحانی حمایت کنند. از این رو، انتظار بود که در این استان کرمان بیشترین شمار آراء به سود حسن روحانی ریخته شود. برابر اعلام آراء حسن روحانی با بیش از۶۱ درصد آراء بیشینه آراء استان کرمان را به دست آورد.

سید مصطفی هاشمی‌طبا با خاستگاه اصفهان دیگر نامزد اصلاح‏‌طلب این دوره بود. وی هر چند انصراف نداد اما اعلام کرد که به حسن روحانی، رئیس جمهور فعلی رأی خواهد داد. برابر اعلام این دوره از انتخابات ۵۶ درصد رأی دهندگان استان اصفهان به حسن روحانی رای دادند. در این میان، حسن روحانی با خاستگاه سرخه در استان سمنان به عنوان نامزد اصلی این دوره از انتخابات با ۵۷ درصد مجموع آراء برنده این دوره از انتخابات ریاست جمهوری شد. از شگفتی‏‌های این دوره از انتخابات کشور همراهی نکردن آراء زادبومی استان سمنان با رئیس جمهور مستقر بود. بدین معنا که ۵۱ درصد رأی دهندگان سمنانی به رقیب ایشان رأی دادند. برخی گزارش‏‌ها گویای آن است که کشمکش‏‌ها و هماوردی‌های هویتی میان شهرستان‏‌های این استان در پیدایش این وضعیت بی تأثیر نبوده است

محمد باقر قالیباف با خاستگاه طرقبه مشهد از نامزدهای اصولگرا دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری بود. وی پس از ثبت‌نام در انتخابات ریاست‌جمهوری در قالب بیانیه‌ای دولت خود را «دولت مردم» نامید و چندین وعده به مردم داد. قالیباف مدعی شد: در یک دوره چهار ساله با انقلابی اقتصادی درآمد کشور را دو و نیم برابر افزایش خواهد داد، ۵ میلیون شغل ایجاد خواهد کرد و نظام مالیاتی را به نفع ۹۶ درصد مردم تغییر خواهد داد. او وعده داد برنامه‌ای مدون و دقیق برای حل مشکلات فوری قشرها کم درآمد اجرا کند. این در حالی بود که به باور بسیاری از اقتصاددانان این وعده‏‌ها ناممکن و صرفاً برای جذب رأی بود. با این حال، وی در ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۶ با صدور بیانیه‌ای ضمن اعلام انصراف تصریح کرد همه توان خود را برای پیروزی سید ابراهیم رئیسی بر دولت ناکارآمد و ناتوان به کار خواهد بست.

گزارش‌‏های پس از سومین گفتاورد (مناظره) تلویزیونی نشان داد که آراء آقای قالیباف با شتاب افت داشت. از این رو، پایگاه رأی آوری ایشان وزن بالایی نمی‏توانست در کلیت انتخابات داشته باشد. از این رو، انصراف ایشان به سود آقای رئیسی بیشتر ماهیتی تبلیغی و روانشاختی داشت. بر پایه آمار موجود چنانچه سه خراسان را زادبوم آقای قالیباف بدانیم هر سه استان به ابراهیم رئیسی رأی دادند. هر چند زدابوم آقای ابراهیم رئیسی نیز مشهد مرکز خراسان رضوی است. در استان خراسان رضوی ۵۶ درصد رأی دهدگان، در خراسان شمالی ۵۳ درصد و خراسان جنوبی ۶۵ درصد آراء به سود آقای رئیسی به صندوق رأی ریخته شد.

سید مصطفی آقامیرسلیم با خاستگاه تهران از دیگر نامزدهای اصولگرای این دوره انتخابات بود که نزدیک به یک درصد آراء این دوره را به خود اختصاص داد. این در حالی است که داده‏‌های موجود گویای آن است که شهر تهران طی دو دهه اخیر عمدتاً پایگاه رأی‏‌آوری اصلاح‌طلبان بوده است و اساساً آراء شهروندان تهرانی در قالب جستار آراء زادبومی نمی‏‌گنجد. سید ابراهیم رئیس‌الساداتی معروف به رئیسی متولی کنونی آستان قدس رضوی با خاستگاه مشهد یکی از اصلی‏‌ترین رقبای انتخاباتی با گرایش اصول‏گرایی در این دوره بود که ۳۸ درصد آراء این دوره را به خود اختصاص داد. همچنان که پیشتر اشاره شد مشهدی بودن در تقویت آراء زادبومی آقای ابراهیم رئیسی در هر سه استان مؤثر واقع شد.

واکاوی داده‌‏های انتخاباتی ریاست جمهوری در ایران گویای آن است که هر چند زادبوم یکی از زمینه‏‌های رأی‏‌آوری نامزدهای ریاست جمهوری به شمار می‏رود اما همیشه و برای همه نمی‌‏تواند پایگاه حمایتی اطمینان بخشی به شمار رود. به گونه‏‌ای که در این دوره از انتخابات برای آقای ابراهیم رئیسی به عنوان یکی از نامزدهای اصلی تا حدودی خالق پایگاه رأی به شمار آمد اما برای نخستین بار در انتخابات زادبوم رئیس جمهور مستقر از وی حمایت جدی به عمل نیاورد. از این رو، آراء زادبومی هر چند مؤثر هستند اما تعیین کننده نیستند و نامزدها باید بتوانند پشتیبانی ملی را کسب کنند.

دکتر مراد کاویانی‌راد عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی